گیاهان مانند سایر موجودات زنده برای رشد و نمو خود به مواد غذایی نیاز دارند. برخی از مواد غذایی برای گیاهان ضروری هستند و در صورت نبود هر یک از آن‌ها گیاه با مشکلات جدی رو به رو خواهد شد. به طور کلی عناصر غذایی ضروری مورد نیاز گیاه به دو دسته عناصر پر مصرف و عناصر کم مصرف تقسیم می‌شوند. هر دو این دسته‌ها برای گیاه لازم هستند و علت تقسیم آن‌ها به دو دسته، مقدار مصرف آن‌ها توسط گیاه است.

بسیار مهم است که هر کشاورز با این عناصر آشنا باشد و نیاز گیاه خود را بشناسند. ماه کشت با توجه به اهمیت این موضوع، این مقاله را با هدف معرفی تمامی عناصر پر مصرف و کم مصرف فراهم کرده است.

در انتهای این مقاله برای دسترسی راحت و خلاصه کردن مطالب، جدول کاملی از اطلاعات مرتبط با هر عنصر آورده شده است.

عناصر پر مصرف:

عناصر پر مصرف عناصر غذایی هستند که گیاهان به میزان زیاد  و به طور مداوم به آن‌ها نیاز دارند. 6 عنصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم و گوگرد در این دسته قرار دارند. در ادامه به طور مفصل به توضیح هر یک از این عناصر می‌پردازیم.

نیتروژن:

اولین عنصر از عناصر پر مصرف مورد نیاز گیاهان، نیتروژن است که به فرم آمونیوم و نیترات قابل جذب است. رشد گیاهان کاملا وابسته به حضور نیتروژن است. این عنصر نقش‌های مهم و حیاتی در فرایندهای مختلف گیاه به عهده دارد. مانند: در ساختار آمینو اسیدها که اجزای سازنده پروتئین‌ها هستند، حضور دارد و سنتز پروتئین‌ها در نبود نیتروژن مختل می‌شود. این عنصر ماکرو برای سنتز کلروفیل‌ها و در نتیجه فتوسنتز مورد نیاز است. نیتروژن بیشترین تاثیر را بر رشد رویشی یعنی رشد ساقه، برگ و ریشه گیاه دارد.

نیتروژن یک عنصر پرتحرک است. به این معنی که پس از جذب از طریق ریشه به سرعت به بافت‌های جوان منتقل می‌شود از این رو علائم حاصل از کمبود نیتروژن ابتدا در بافت و برگ‌های مسن بروز می‌کند.

بیشترین جذب نیتروژن در PH حدود 6/5 تا 8 است.

کودهای متفاوتی حاوی عنصر نیتروژن هستند. مانند کودهای نیتراته و کود NPK و… .

فسفر:

فسفر نیز در دسته عناصر پر مصرف قرار دارد و به شدت برای رشد زایشی گیاهان مورد نیاز است. این عنصر علاوه بر تاثیرات مثبتی که بر رشد زایشی دارد بر رشد رویشی هم موثر است. مهم‌ترین نقش‌های فسفر در گیاهان عبارت است از: منجر به انجام صحیح فرایند فتوسنتز می‌شود و سبب افزایش رشد ریشه می‌‌گردد. همچنین برای تقسیمات سلولی و انتقال انرژی لازم است. فسفر یک جزء بسیار مهم در مولکول‌های حامل انرزی است و انرژی واکنش‌ها را تامین می‌کند.

فسفر عنصری پر تحرک است در نتیجه علائم کمبود فسفر در گیاهان ابتدا در برگ‌های مسن بروز می‌کند.

بیشترین جذب عنصر فسفر در PH حدود 6/5 تا 7/5 است.

انواع کود حاوی فسفر: کود کامل، کود فسفر و… .

پتاسیم:

از دیگر عناصر پر مصرف، عنصر پتاسیم است. پتاسیم برای سلامت کلی گیاهان یعنی رشد رویشی و زایشی مورد نیاز است و باز و بسته شدن روزنه‌ها را که بر میزان آب موجود در گیاه موثر هستند، را تنظیم می‌کند. همچنین برای انتقال قندها مورد نیاز است. پتاسیم منجر به افزایش مقاومت گیاهان نسبت به بیماری‌ها، آفات، سرما و خشکی می‌شود. از دیگر نقش‌های پتاسیم می‌توان به این موارد اشاره کرد: فعال کردن برخی از آنزیم‌ها، افزایش رشد ریشه، متابولیسم کربوهیدارت‌ها، سنتز ویتامین‌ها، پروتئین‌ها، سلولز و… .

پتاسیم از عناصر پرتحرک است و به سرعت به بافت‌ها و برگ‌های جوان و تازه رشد کرده، منتقل می‌شود، از این رو  علائم کمبود آن مانند دو عنصر قبلی ابتدا در برگ‌های پیر بروز می‌کند.

جذب عنصر پتاسیم در PHهای بالاتر از 6 امکان پذیر است.

مانند دو عنصر قبلی خرید کود NPK برای تامین نیاز گیاه به عنصر پتاسیم پیشنهاد می‌شود. از دیگر کودهای حاوی پتاسیم می‌توان به کود نیترات پتاسیم، کود سولفات پتاسیم اشاره کرد.

نکته: در برخی از منابع علمی عناصر غذایی را به سه دسته پر مصرف، میان مصرف و کم مصرف تقسیم می‌کنند. طبق این منابع عناصر کلسیم، گوگرد و روی در دسته عناصر میان مصرف قرار دارند.

کلسیم:

کلسیم از عناصری است که از طریق افزایش استحکام دیواره سلولی منجر به مقاومت گیاهان در برابر بیماری‌ها و آفات می‌شود. و برای تقسیم‌های سلولی لازم است. از فواید ویژه عنصر کلسیم افزایش ماندگاری و انبارداری میوه‌‌ها است. از دیگر نقش‌های این عنصر پر مصرف در گیاهان می‌توان به موثر بودن بر میزان نفوذپذیری، شرکت در فرایندهای آنزیمی و هورمونی اشاره کرد.

کلسیم یک عنصر کم تحرک است و به کندی از سمت بافت‌های مسن به سمت بافت‌های جوان و تازه می‌رود. به همین دلیل هنگام کمبود کلسیم علائم و نشانه‌های حاصل از کمبود ابتدا در برگ‌های جوان و تازه پدیدار می‌شوند.

بیشترین جذب کلسیم در PH حدود 6/5 تا 8/5 است.

انواع کود کلسیم: کود نیترات کلسیم، کود سولفات کلسیم، کود کلسیم و… .

گوگرد:

گوگرد یا همان سولفور برای سنتز پروتئین‌ها مورد نیاز است. همچنین در متابولیسم ازت، تشکیل کلروفیل‌ها، سنتز روغن، فعالیت برخی از آنزیم‌ها و… نقش دارد. گوگرد به دلیل خاصیت قارچ کشی دارد منجر به افزایش مقاومت گیاهان در برابر بیماری‌ها و آفات می‌شود.

این عنصر کم تحرک است و انتقال آن به بخش‌های جوان و تازه زمان می‌برد. از این رو کمبود گوگرد ابتدا بر برگ‌های جوان اثر می‌گذارد.

گوگرد در PHهای بالاتر از 6 قابل جذب است و در این بازه در دسترس گیاه قرار می‌گیرند.

انواع کود سولفاته مانند کود سولفات منیزیم، کود سولفات کلسیم و کود گوگرد داری عنصر گوگرد هستند.

منیزیم:

منیزیم نیز در دسته عناصر پرمصرف قرار دارد. جزء اصلی مولکول‌های کلروفیل (رنگدانه‌های تولید کننده رنگ سبز گیاهان) عنصر منیزیم است. بدون منیزیم کلروفیلی تولید نمی‌شود در نتیجه فتوسنتز متوقف می‌شود و گیاه سبزی خود را از دست می‌دهد. همچنین ترکیباتی که در اثر فرایند فتوسنتز تولید می‌شود دیگر تولید نخواهد شد.

منیزیم در حمل و نقل فسفر، تولید کربوهیدارت‌ها و قندها، تنفس و فعال کردن برخی از آنزیم‌ها دخالت دارد.

این عنصر متحرک است و به سرعت از ریشه به بافت‌های جوان منتقل می‌شود. از این رو نشانه‌های علائم کمبود آن ابتدا در برگ‌های مسن دیده می‌شود.

بیشترین جذب عنصر منیزیم در PH حدود 7 تا 8/5 است.

انواع کود منیزیم: کود نیترات منیزیم، کود منیزیم، کود سولفات منیزیم و… .

عناصر کم مصرف:

عناصر کم مصرف هم مانند عناصر پر مصرف برای رشد و نمو گیاهان بسیار ضروری هستند. اما تفاوتی که با عناصر پر مصرف دارند مقدار مورد نیاز گیاهان به این عناصر غذایی است. گیاهان به عناصر کم مصرف به مقدارهای خیلی کمی نیاز دارند اما عناصر ماکرو  به مقادیر زیاد و بالایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آهن:

شاید بتوان گفت که در بین عناصر کم مصرف، آهن معروف‌ترین و نام آشناترین عنصر است. آهن نقش‌های بسیار مهم و حیاتی را در گیاه ایفا می‌کند و رشد و نمو صحیح و کامل گیاه در نبود این عنصر امکان‌پذیر نیست. آهن در فتوسنتز، تنفس، فعال کردن برخی از آنزیم‌ها و… نقش دارد.

آهن عنصری کم تحرک است و اثرات نبود و یا کمبود آن ابتدا در برگ‌های جوان نمایان می‌شود.

آهن در خاک‌های اسیدی یعنی در PH پایین‌تر از ۷ به فرم قابل جذب در می‌آید و گیاه می‌تواند آن را جذب و مورد استفاده قرار دهد.

انواع کود آهن: کود سولفات آهن، کود نیترات آهن، کود آهن و… .

روی:

روی از دیگر عناصر کم مصرف است  که در طیف وسیعی از  فرایندها نقش مهمی برعهده دارد. روی در فعال کردن بعضی از آنزیم‌ها که برای سنتز برخی از پروتئین‌های خاص، مورد نیاز است و در تشکیل کلروفیل‌ها دخالت دارد. همچنین در تولید قند مشارکت دارد. عنصر روی به گیاه در مقاومت نسبت به سرما کمک می‌کند.

حضور روی برای تشکیل هورمون اکسین ضروری است این عنصر به تنظیم رشد و افزایش طول ساقه کمک می‌کند.

روی از جمله عناصر کم تحرک است و به کندی به بافت‌های تازه منتقل می‌شود این امر سبب می‌گردد که کمبود روی در درجه اول باعث آسیب به بافت‌های جوان شود.

کود روی در PH حدود 5 تا 7/5 بیشترین جذب را دارد.

انواع کود روی: کود سولفات روی، کود نیترات روی، کود روی و… .

منگنز:

از مهم‌ترین نقش‌های منگنز در گیاهان تقسیم آب در فرایند فتوسنتز است.این عنصر نیز در سنتز و تولید پروتئین‌ها دخالت دارد و همچنین برای متابولیسم کربوهیدارت‌ها، احیای نیترات، فعال کردن برخی از آنزیم‌ها مورد نیاز است و درصورت کمبود این عنصر گیاه با اختلال در این فرایندها مواجه خواهد شد.

منگنز عنصری کم تحرک است و نشانه‌های کاهش آن در گیاه ابتدا در برگ‌های جوان بروز می‌کند.

منگنز در PH حدود 5 تا 6/5 بیشترین قابلیت دسترسی و جذب را دارد.

انواع کود منگنز: کود سولفات منگنز، کود نیترات منگنز، کود منگنز و… .

مس:

از دیگر عناصر کم مصرف، عنصر مس است که این عنصر نیز برای سلامت و رشد گیاه ضروری است. مس در رنگ‌پذیری میوه‌ها و گل‌ها دخیل است. این عنصر در انتقال الکترون مشارکت دارد و برای  فعال کردن برخی از آنزیم‌ها و همچنین تنفس مورد نیاز است. علاوه بر آن مس در تولید ویتامین‌ها و متابولیسم دیواره سلولی نقش دارد.

مس کم تحرک است و علائم فقر آن در گیاه ابتدا در برگ‌‌های جوان دیده می‌شود.

بیشترین میزان جذب مس در PH حدود 5 تا 7/5 است.

انواع کود مس: کود سولفات مس، کود مس، کود نیترات مس و… .

مولیبدن:

مولیبدن هم در دسته عناصر کم مصرف قرار دارد و نسبت به سایر عناصر میکرو به مقدار کتری مصرف می‌شود. این عنصر برای مصرف نیتروژن ضروری است و برای سنتز پروتئین‌ها و برخی از آنزیم مورد نیاز است.

مولیبدن عنصر پر تحرکی است که در گیاه به سرعت جا به جا می‌شود و حرکت می‌کند در نتیجه علائم کمبود آن ابتدا در برگ‌های مسن دیده می‌شود.

مولیبدن در بین ریز مغذی‌ها تنها عنصری است که در خاک‌های قلیایی و PH بالای 7 جذب خوبی دارد.

انواع کود مولیبدن: کود مولیبدن، کود فلورا استارت و… .

بور:

بور یا  بُر آخرین عنصر از دسته عناصر کم مصرف است که به شما معرفی می‌کنیم. این عنصر مسیر‌های متابولسیمی یعنی ساختن و تجزیه کردن برخی مواد را کنترل می‌کند. همچنین رشد گل‌ها و میوه‌ها را افزایش می‌دهد و برای تولید مثل لازم است. بور در انتقال و حرکت قندها و تقسیم سلولی نقش دارد.

بور عنصر کم تحرکی است و علائم کمبود آن ابتدا در برگ‌های جوان دیده می‌شود.

بیشترین میزان جذب بور در PH حدود 5 تا 7 است.

جدول عناصر پر مصرف:

جدول عناصر کم مصرف:

شما تا به اینجا با هر آنچه که باید در مورد عناصر غذایی بدانید آشنا شده‌اید. اگر مایل هستید تا اطلاعات بیشتری در رابطه با نیاز گیاهان و کمبود عناصر غذایی در گیاهان بدانید به وبلاگ ماه کشت مراجعه کنید.