شوری خاک (Soil salinity) به علت بیشتر بودن املاح از مقدار استاندارد در خاک به وجود میآید از دید کشاورزی خاکی که مقدار نمک آن برای گیاه غیر قابل تحمل باشد خاک شور محسوب میشود. شوری خاک با پارامتری به نام هدایت الکتریکی (EC) اندازه گیری میشود.
هدایت الکتریکی یا EC خاک میزان توانایی خاک برای هدایت جریان الکتریکی را نشان میدهد. در واقع میتوان گفت نشاندهندهی میزان املاح موجود در خاک است بنابراین تأثیر ویژهای روی ویژگیهای خاک به ویژه حاصلخیزی آن دارد.
اگر pH و EC خاک و یا آب بیشتر از حد مجاز باشد. ان خاک و آب شور است. به طور کلی خاکی که هدایت الکتریکی آن بیشتر از ۴ دسی زیمنس بر متر باشد، شور است. معمولا pH خاک شور بیشتر از ۸/۳ میباشد. از جمله عواملی که بر هدایت الکتریکی خاک تاثیر میگذارند میتوان به بافت خاک، شوری و رطوبت خاک اشاره کرد.
شوری خاک:
دلایل شوری خاک:
شوری خاک میتواند در اثر فرایندهای طبیعی مانند خشک شدن منابع آبی به وجود بیاید. بارندگی کم، آبهای شور، هوازدگی معدنی، عدم استفاده از کودهای مناسب برای رفع شوری خاک،گرم شدن هوا و افزایش تبخیر در اثر آن، استفاده از کودهای شیمیایی نامناسب، آبیاری بی رویه و آبیاری با آبهای شور ار دیگر دلایل شوری خاک هستند.
علائم شوری خاک:
شوری خاک تاثیرات بسیار مخربی روی گیاهان دارد چرا که جذب آب و مواد مغذی را به شدت کاهش میدهد و باعث میشود که گیاه کم کم خشک و پلاسیده شود. در این زمان نیاز به آبیاری بیشتر میشود و این آبیاری بیشتر باز هم مواد غذایی موجود در خاک را کاهش میدهد. فلذا در کنار تلاش برای رفع شوری باید توجه کرد که نیاز به کود و عناصر N، P، K و Zn نیز بیش از پیش احساس می شود.
- نمکهای محلول بر سطح خاک به صورت لکههای سفیدی دیده میشوند.
- بافت خاک فرسایش مییابد.
- جذب آب توسط ریشه کاهش می یابد.
- رشد ریشه متوقف میشود.
- برگها رنگ پریده میشوند.
- حاشیه برگ ها خشک میشود.
لکههای سفید بر اثر شوری خاک
رفع شوری خاک:
با استفاده از کودهای ارگانیک، کودهای شیمیایی، اضافه کردن زیپس،کنترل و تنظیم آبیاری، دوره آبیاری کوتاه، زهکشی خاک، آبشویی خاک، ترکیب خاک شور با خاک اصلاح شده میتوان شوری خاک را برطرف کرد.
برای خواندن مطالب کاملتر راجع به روشهای رفع شوری می توانید به مقاله ۵ روش برای کنترل شوری خاک مراجعه کنید. یکی از مهمترین کودهای کشاورزی کودهای NPK میباشد. شما باید قبل از خرید کود NPK یا خرید کود 20 20 20 حتما از میزان شوری خاک اطلاع حاصل نمایید.
گیاهان مقاوم به شوری خاک:
برای کشاورزی در خاکهای شور میتوان ازگیاهان مقاوم به شوری، نظیر: چغندر، ذرت، یونجه، پسته، انار، شبدر، پنبه، توت و… استفاده کرد.
هدایت الکتریکی یا EC خاک:
تاثیر بافت خاک در هدایت الکتریکی:
ـ به طور کلی هدایت الکتریکی در خاک شنی بین ۱ تا ۱۰ ms/m است که یعنی هدایت الکتریکی بسیار کم است.
ـ هدایت الکتریکی سیلت بین ۸ تا ۸۰ ms/m است که یعنی هدایت الکتریکی متوسط است.
ـ هدایت الکتریکی رس بین ۲۰ تا ۸۰۰ ms/m است که یعنی هدایت الکتریکی بالا است.
حال با توجه به موارد ذکر شده و این که خاک شما چند درصد شنی یا رسی و سیلتی است میتوان میزان هدایت الکتریکی خاک را تخمین زد. طبیعتا خاکهای شنی ظرفیت کمی برای حفظ و نگهداری از مواد مغذی دارند و نسبت به سیلت و رس مواد مغذی خود را بسیار زودتر از دست میدهند.
در مقابل خاک های رسی یا سیلتی توانایی بالاتری برای نگه داشتن کاتیونها دارند و مواد مغذی کمتری را از دست میدهند و اثر آبشویی در آن ها کمتر است. فلذا در این خاکها باید از کود کمتری استفاده شود.
خاک های شنی را میتوان با استفاده از اضافه کردن بعضی از مواد به خاک، باصلاح کرد. در این رابطه خرید اصلاح کننده های خاک بسیار توصیه میشود. البته بعضی از کودها نیز توانایی این اصلاح را دارند، توصیه میشود قبل از خرید کود کشاورزی با کارشناسان و مهندسان در این رابطه مشورت کنید.
از جمله موادی که میتوان برای اصلاح بافت خاک در خاکهای شنی استفاده کرد میتوان به کمپوست و کودهای دامی پوسیده اشاره کرد. البته در زمان اصلاح خاک باید به میزان شوری خاک نیز توجه کرد.
همچنین در خاک های رسی و سنگین میتوان از مواد آلی، کودهای حیوانی، گیاهان سبز و کود برگ استفاده کرد. اما باید دقت کنید که از متراکم کردن و فشردن این مواد جلوگیری کنید.
علاوه بر این میتوانید روی سطح خاک رسی را با مواد کمپوستی دیر رس مثل خاک ارده و تراشه چوب بپوشانید. که این مواد به مرور به زیر خاک میروند و با خاک رس ترکیب شوند و باعث اصلاح تدریجی خاک میشوند.
اندازه گیری EC خاک:
یکی از روش های اندازهگیری هدایت الکتریکی خاک، روش تماس مستقیم الکترودها با خاک است. که به آن روش ونر میگویند. همانطور که گفته شد هدایت الکتریکی خاک به عواملی نظیر: رطوبت، درصد رس و فشردگی خاک بستگی دارد. این روش نیز بر همین اصول بنا شده است.
روش دیگر روش غیر مستقیم و آزمایشگاهی است. در این روش نمونهگیری از خاک انجام میشود. و نمونه را در آزمایشگاه آزمایش میکنند و هدایت الکتریکی آن را اندازه میگیرند.
در روش غیر مستقیم EC بوسیله دستگاهی بنام EC سنج اندازهگیری میشود که حاوی یک مقاومت سنج، یک منبع جریان یا نیروی محرکه، یک الکترود شیشهای میباشد. الکترود شیشهای ساحتمان سادهای دارد که انتهای آن باز است. این الکترود داخل محلول قرارمیگیرد.
در انتهای الکترود دو صفخه پلاتینی به فاصله یک سانتیمتری روبروی هم قرار میگیرند و که یک الکترود به قطب مثبت و دیگری به قطب منفی وصل است. الکترود تاجایی در محلول قرار میگیرد که سطح پلاتینها کاملاً پوشانده شود.برای شروع کار با EC سنج، باید آن را کالیبره کرد. بایستی توجه کرد که این دستگاه در دمای 25 درجه سانتی گراد کالیبره می شود. و اگر دما بیشتر یا کمتر از آن باشد. باید آن را تصحیح کرد.
