کشت در اراضی شیبدار

کشت در اراضی شیب دار به دلایل متعددی مورد توجه است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

کشور ما ایران از نظر آب و هوایی از مناطق بسیار حاصلخیز برای تولید انواع میوه های باغی ست. و یکی از مناطق مساعدی که می توان در آن ها باغ های میوه به صورت دیم احداث کرد مناطق کوهستانی و اراضی شیبدار اند که به دلیل حجم بارندگی خوب و وجود آبرفت ها، بسیار حاصلخیز اند و با رعایت بعضی نکات می توان استفاده های اقتصادی خوبی از این اراضی کرد.

علل و مزایای کشت در اراضی شیبدار

1. تامین آب منابع آبی زیرزمینی
2. جلوگیری از تخریب مزارع
3. جلوگیری از بروز خسارت و آسیب در حوادث سیلابی
4. کنترل سیلاب ها و روان آب ها
5. جلوگیری از تبخیر بیش از حد
6. کنترل باران های نا به هنگام

به‌طور کلی زمین های که به سطح افق دارای زاویه باشند اراضی شیبدار می گویند. معمولا میزان شیب قابل قبول برای کشت در اراضی شیبدار حدود ۱۲ درصد و کمتر از آن است. اما گاها دیده می شود که در مناطق با شیب بیشتر نیز با انجام یکسری اقدامات اصلاحی کشت انجام می شود.

چه اقداماتی برای کشت در اراضی شیبدار باید انجام شود؟

در قدم اول موقعیت و مشخصه های جغرافیایی( میزان و جهت شیب و ارتفاع از سطح دریا) باید بررسی شود. در قدم بعد شرایط آب و هوایی از جمله میزان و پراکنش بارش، دما باید بررسی شود. میزان بارش باید به گونه ای باشد که نیاز آبی درخت بالغ و در زمان میوه دهی را پوشش دهد.

از روی این مطالعات می توان رقم درخت مناسب جهت کشت، تراکم درخت در هکتار و آرایش کشت را تعیین کرد. به عنوان مثال هر چه بارش کمتر باشد میزان تراکم درختان نیز باید کمتر باشد میزان تراکم درختان نیز باید کمتر باشد تا با جمع آوری روان آب بیشتر نیاز آبی درختان پوشش دهی شود.

اراضی شیبدار و شیب های لغزنده برای جلوگیری از فرسایش و ایجاد خسارت نیاز به یکسری اقدامات اصلاحی دارند که از ریزش خاک منطقه بالادست جلوگیری کند و سرعت حرکت روان آب ها را کمتر کند و باعث افزایش جذب روان آب ها شود.

این کار را می توان با استفاده از دیواره، چپر (پرچین) و قلمه و یا در صورت لزوم تراس بندی سکویی یا تراس بندی آبراهه انجام داد. البته برای کنترل اراضی شیبدار روش های دیکری نیز وجود دارد که به اختصار در ادامه بیان می کنیم.

روش های کنترل کشت در اراضی شیبدار

1. ایجاد جوی های کم ارزش در خلاف جهت شیب سطح
2. ایجاد کنتوربنگ های استاندارد در مسیر خلاف شیب اراضی
3. عملیات آبخیزداری و جلوگیری از فرسایش
4. کاشت در اراضی شیبدار (که موضوع اصلی این مقاله است)
5. تراس بندی یا سکو بندی
6. ایجاد سازه های مختلف برای مناطق آبراهه های شیبدار.
7.  گذرگاه بارش های فصلی و مسیر عبور سیلاب های فصلی
8. اجرای طرح های حفاظتی در سطح اراضی شیبدار شامل:
   ( کاشت باغات دیم با هدف تثبیت آب و خاک در اراضی شیبدار و کشت زراعی در سطوح شیبدار با رعایت اصول کنترل اراضی شیبدار.)

سوالی که مطرح می شود این است که در مقایسه با روش های کنترل اراضی شیبدار کدام روش پیشنهاد می گردد؟ در پاسخ باید چنین گفت که پیشنهاد کنترل شیب در هر حوزه جغرافیایی متفاوت است و به چند عامل بستگی دارد.

اولین عامل آن خصوصیات زمین و سطح شیبدار است دومین عاملی که مدنظر است محل عبور آب راهه در اراضی شیبدار است. سومین عامل هزینه‌ هایی است که برای کنترل شیب اراضی شیبدار در نظر گرفته شد چهارمین عامل درصد بهره‌ وری اراضی که مربوط به نوع آن می باشد استفاده بهینه از روان آب ها و کنترل بهینه است.

تراس بندی (سکو بندی)

تراس بندی  تکنیکی است که در آن درجه شيب با انجام خاكبرداري تغيير كرده و زمين حالت پلكاني پيدا می کند در واقع زمين شيبدار به حالت پله پله و به تکه های تقریبا مسطح تبدیل می شود و در سطح آن عملیات کشت انجام داد . این عملیات از دیریاز در کشورهای مختلف رواج داشته. تصویر زیر نمونه ای از تراس بندی برا کشت برنج است.

تراس ها به طور کلی به دوسته تراس هاي آبراهه اي و تراس های سكويي تقسیم می شوند. تراس هاي آبراهه اي در شيب هاي تندتر احداث مي شوند و بانکت نام دارند.

اما به طور کلی وقتی صحبت از تراس می شود منظورمان تراس هاي سكويي هستند.

که این تراس ها عمدتا با هدف جلوگيري از فرسایش و از بین رفتن خاک،کم کردن سرعت روان آب ها، افزايش زمان تمركز در جريان های سطحي در نتیجه افزايش جذب آب و افزایش رطوبت نسبي خاک و تعديل شيب هاي طولاني و قابل اسفاده شدن ارضی شیبدار ساخته می شوند.

به موضوع تراس بندی که یک موضوع مهم در زمینه کشت در اراضی شیبدار است؛ در مقاله بعدی مفصلا خواهیم پرداخت.

چرا کشت در اراضی شیبدار دارای اهمیت بالایی است؟

یکی از دلایل آن کنترل روان آب ها و کاهش خطر سیل است. از سوی دیگر پوشش گیاهی با جلوگیری از فرسایش خاک و محکم تر شدن خاک توسط ریشه های گیاهان شیب های لغزنده تثبیت می شود

نکات احداث باغ در اراضی شیبدار

در هنگام حفر گودال برای کاشت درختان اگر به لایه سختی برخورد کردیم باید آن لایه ی سخت را حذف کنیم تا ریشه ها بتوانند رشد کنند.

گودال ها باید با خاک سطحی جمع آوری شده یا کودهای حیوانی کاملا پوسیده پر شوند.

برای هدایت و جمع آوری روان آب ها پای درخت؛ به یک سامانه جمع آوری آب مناسب نیاز داریم. سامانه های جمع آوری آب قسمت هایی هستند که جلوی درخت به حالت مربعی، نیم دایره ای، مثلثی و خطی در جلوی درخت با استفاده ار خاک برداری ایجاد می شوند و باعث می شوند آب در آن ناحیه جمع شود.

با توجه به میزان بارندگی و میزان نیاز آبی درختان باید یکی از این چند سامانه های جمع آوری آب انتخاب و احداث شود. که درشیب های کم سامانه های مربعی،مثلثی و نیم دایره ای توصیه می شود و در شیب های بیشتر به منظور خاکبرداری کمتر نوار های عمود بر شیب توصیه می شود.

بعد از انتخاب نوع درخت الگوی کشت و… نوبت به کشت نهال می رسد. برای کشت نهال حتما دقت کنید که پیوند باید 10-15 سانت بالاتر از سطح خاک قرار بگیرد  و جهت آن خلاف جهت بادهای منطقه باشد تا مقاومت نهال بیشتر شود.

و در نهایت برای کم کردن تبخیر آب استفاده از مالچ های طبیعی (مثلا مالچ های سنگی ) بسیار حائز اهمیت است.

بهترین گیاهان برای کشت در اراضی شیبدار کدامند؟

قبل از اینکه تصمیم بگیرید چه گیاهی را در عرضی ناهموار را خود بکارید اول باید هدف خود را از کاشت گیاه در باغ خود مشخص کنید معمولا گیاهان رونده که به عنوان گل های زینتی شناخته می شوند در اراضی شیبدار رشد بهتری دارند اما درختان میوه نیز به لحاظ صرفه اقتصادی مورد توجه اند.

در بین گیاهان زینتی

پاپیتال، توت فرنگی زینتی و درخت اقاقیا گیاهان تزیینی هستند که در برابر سرما و شرایط جوی بسیار مقاوم اند و به همین دلیل احتمالا این گیاهان را به کررات دید اید. مهمترین هدف از کشت این گیاه جلوگیری از فرسایش خاک است.

توت فرنگی زینتی عطر و طعم توت فرنگی را ندارد و در حقیقت دانه وحشی توت فرنگی محسوب می شود و به همین دلیل به آن توت فرنگی زینتی می گویند از مهم ترین ویژگی های این گیاه این است که از جمله گیاهانی ست که در سایه هم امکان رشد دارد و جزو گیاهان رونده است و به سرعت در اراضی شیبدار رشد می کند و گل و میوه می دهد.

کشت در اراضی شیبدار در بین درختان میوه و باغات مثمره

مهمترین باغات دیم قابل احداث کشت در اراضی شیبدار باغات انگور، انجیر، انار، زیتون، سنجد، عناب، زرشک و گل محمدی و گلابی وحشی ست که نام دیگر آن خوج است که یکی از مقاوم ترین گونه های گیاهی است که میوه آن خاصیت درمانی دارد.

کلام آخر

همانطور که گفته شد کشت در اراضی شیبدار از بسیاری از جهات حائز اهمیت است یکی از آن ها کنترل روان آب ها و کاهش خطر سیل است. از سوی دیگر پوشش گیاهی کشت در اراضی شیبدار با جلوگیری از فرسایش خاک و محکم تر شدن خاک توسط ریشه های گیاهان شیب های لغزنده تثبیت می شود و بدین صورت در هزینه های بسیاری که برای جلوگیری از سیل و … می شود نیز صرفه جویی می شود.