نیتروژن اولین و اصلیترین عنصر مورد نیاز گیاهان است که توسط کود نیتروژن به زمین داده میشود. البته به صورت اصولی و اولیه زمین دارای عنصر ازت میباشد اما به سبب کشتهای مداوم و استفاده از روشهای نادرست در کشت برای اینکه بتوانیم باز هم به کشت مواد غذایی در زمینهایمان ادامه بدهیم باید از کودهای تقویتی مانند کود نیتروژن برای زمین استفاده بکنیم.
نبود ازت یا هر نوع مواد دیگر در خاک باعث ایجاد خسارات سنگینی میشود. قیمت خرید کودهای کشاورزی اصل و با کیفیت به مراتب بسیار کمتر از جبران این خسارات میباشد. پس باید همیشه به کمبودهای خاکی که در آن کشت انجام میدهید دقت کنید.
البته این مسئله مختص به ایران نیست و در سرتاسر جهان به منظور تامین مواد غذایی از کودهای کشاورزی مانند کود نیتروژن استفاده میشود. کودهای ازته با هدف افزایش رشد رویشی گیاه و قسمتهای سبز رنگ آن به گیاه داده میشود و منجر به افزایش بازدهی محصولات کشاورزی میشود.
کود نیتروژن چیست؟
کود نیتروژن کودی است که به طور عمده از نیتروژن تشکیل شده باشد. به بیان دیگر هر کودی که ماده اصلی تشکیل دهندهی آن نیتروژن باشد کود نیتروژن نام میگیرد. همچنین ممکن است گاهی کودهای نیتروژن نام دیگری داشته باشند اما در نهایت ترکیب اصلی آنها ازت میباشد.
برخی از کودهای کشاورزی که ترکیب اصلی آنها نیتروژن میباشد و به عنوان کود نیتروژن قابل استفاده هستند، به شرح زیر میباشد:
- کود کامل یا NPK مانند کود سه بیست
- کود سرک مانند کود اوره
- کودهای نیتروژن دار
- کودهای دریایی و یا حاوی جلبک
- کودهای حیوانی
نقش نیتروژن در گیاه
نیتروژن برای گیاهی بسیار لازم و ضروری است و نقشهای بسیاری را در گیاه بر عهده دارد. در واقع هر گاه قصد تغذیه گیاه را داشته باشیم ابتدا باید حواس خودمان را به نیتروژن معطوف کنیم چرا که اصلیترین ترکیب غذایی مورد نیاز گیاه است. توجه داشته باشید که با خرید کود NPK یه عنوان کود نیتروژن دار شما میتوانید در کنار ازت وجود عناصر ضروری دیگر گیاه را نیز تضمین کنید.
ساخت کلروفیل
نیتروژن در ایجاد و صحت عملکرد کلروفیلها نقش مهمی دارد. کلروفیل ترکیب اصلی سازنده قندها و ترکیبات کربنه در گیاهان است و با جذب آب و کربندیاکسید و با کمک انرژی خورشید در فرایند فتوسنتز نقش دارد. در صورتی که ازت کافی در دسترس گیاهان نباشد کلروفیلی نخواهیم داشت و اگر کلروفیل نداشته باشیم گیاه از بین خواهد رفت.
تولید اسیدهای آمینه
اسیدهای آمینه چه در بدن انسان و چه در گیاهان نقشی اساسی دارند. اسیدهای آمینه از نیتروژن، کربن، هیدروژن و گوگرد تشکیل شدهاند و در صورتی که هر کدام از این ترکیبات در گیاه حضور نداشته باشد عملا ساخت اسیدآمینه نیز مختل میشود. کود های بسیاری وجود دارند که محرک رشد میباشند و سلامت گیاه را تضمین میکنند. شما میتوانید با خرید کود های محرک رشد سلامت گیاه خود را تضمین کنید و از اضافه شدن خرج های اضافه جلوگیری کنید.
اسیدهای آمینه به دو شکل عمده در گیاه به ایفای نقش میپردازند. اسیدهای آمینه به هم متصل شده و پروتئینها را میسازند و پروتئینها نیز به عنوان ساختارهای آنزیمی عمل میکنند. همچنین پروتئینها نقشی اساسی در ایجاد ساختارهای گیاه دارند.
به همین دو دلیل اساسی نیز میباشد که با تزریق کود ازت به گیاه ساختارهای رویشی آن مانند برگ و ساقه به خوبی رشد میکنند. به طور مثال در گیاهانی مانند گندم میتوانیم با تزریق به موقع نیتروژن و گوگرد ساخت اسیدهای آمینه را افزایش دهیم و منجر به افزایش طول ساقهها و وزن دانههای گندم شویم.
تولید انرژی متابولیک (ATP)
ATP واحد اصلی انرژی در گیاهان و انسان است. به بیان دیگر انٰرژی در واحدهایی به نام ATP بستهبندی شده و به قسمتهای مختلف میروند. هر گاه میگوییم قندها میسوزند و انرژی تولید میکنند یعنی همین ATP را تولید میکنند. یکی از ساختارهای اصلی تشکیل دهندهی این مولکول ازت میباشد و در صورتی که نیتروژن کافی نداشته باشیم انرژی نیز نخواهیم داشت و گیاه رشد نخواهد کرد.
نقش در ساخت اسیدهای نوکلئیک
اسید نوکلیک یا همان ماده وراثتی موجودات زنده نیز یکی از ساختارهای اصلی موجودات میباشد که بدون آن ادامه حیات ممکن نیست. در واقع هر موجودی که اسیدنوکلئیک نداشته باشد زنده محسوب نمیشود (ویروس). یکی از عناصر تشکیل دهنده این ماده نیز نیتروژن میباشد.
کاملا مشخص است که در صورت فقدان نیتروژن کافی شاهد عدم ساخت بهینه نوکلئیکهای اسید و در نهایت کاهش رشد و بازدهی گیاهان خواهیم بود.
کمبود نیتروژن در گیاهان:
در نبود نیتروزن آسیبهای زیادی به گیاه وارد میشود. در واقع تمامی فرایندهایی که ازت در آنها نقش دارد مختل میشود. نبود یا کمبود نیتروژن در گیاهان علائم ظاهری دارد که ابتدا در برگهای مسن نمایان میشوند. مهمترین این علائم عبارت است از:
برگها زرد و کلروزه میشوند.
رشد ریشهها کاهش مییابد.
ساقهها باریک میشوند.
تولید پروتئینها کاهش مییابد.
گیاه کوچک میشود و ریزش برگها و میوهها افزایش مییابد.
گیاه نسبت به بیماریها و آفات حساس میشود.
انواع ترکیبات نیتروژن در دسترس گیاهان
ترکیبات متعددی از نیتروژن وجود دارد که در دسترس گیاهان است. به طور مثال درصد بالایی از هوای موجود را گاز نیتروژن تشکیل میدهد اما گیاهان نمیتوانند این گاز را جذب کرده و استفاده کنند. ترکیباتی همچون نیترات (NO3–)، اوره و آمونیوم از این دست ترکیبات هستند. همانطور که میدانید اوره یکی از ترکیبات اصلی تولید شده در کارخانجات پتروشیمی است که نیاز مزارع کشاورزی را به خوبی تامین میکند.
همچنین آمونیم و نیترات نیز توسط ترکیبات کودی مختلفی همچون سولفات آمونیم، آمونیم نیترات، پتاسیم نیترات، کلسیم نیترات، پتاسیم نیترات و دیگر ترکیبات کودی به زمین وارد میشوند.
چرخه نیتروژن در خاک
چرخه کامل نیتروژن در خاک چرخهای است که نیتروژن محیطی به خاک وارد میشود و به شکلهای مختلفی از آن خارج میشود. اما این بار ما قصد داریم تا یکی از ابعاد مهم چرخه نیتروژن در خاک را برای شما شرح بدهیم. یکی از فرایندهای طبیعی و حیاتی که در خاک اتفاق میافتد تبدیل نیتروژن موجود در جو به آمونیوم است.
این واکنش توسط باکتریهای خاکزی دارای نیتروژناز اتفاق میافتد و با توجه شرایط محیطی سالانه چیزی در محدودهی 30 تا 300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به شکل آمونیوم را به خاک وارد میکنند. برخی از این میکروارگانیسمها شامل ریزوبیومها و ازتو باکترها میباشند. این باکتریها به فراوانی در نزدیکی ریشه گیاهانی همچون یونجه و شبدر زندگی میکنند.
تغذیه خاک با کود نیتروژنه
یکی از عادات کشاورزان سنتی در ایران این است که در ابتدای کشت خود اقدام به اضافه کردن کود نیتروژن به خاک میکنند. کودهای نیتروژنه اغلب به کودهای سفید مشهور هستند و در ابتدای کشت محصولات کشاورزی به زمین داده میشوند. بهترین اقدام برای تغذیه زمین با کودهای تقویتی این است که ابتدا یک آزمایش خاک از زمین خود بگیریم تا با میزان کمبودهای آن آشنا شویم و سپس با هزینهی بسیار کمتری نسبت به روش معمولی اقدام به تغذیه زمین بکنیم.
کودهای نیتروژن دار را با توجه به نوع کشت و نوع محصول میتوانیم در زمانهای متفاوتی به زمین اضافه کنیم. ما میتوانیم کود نیتروژن را در غالب آبیاری به خاک اضافه کنیم و یا اینکه با محلولپاشی اقدام به تغذیه زمین بکنیم. در روش محلولپاشی عنصر نیتروژن به سرعت در گیاه جذب میشود و در روش آبیاری جذب کامل عناصر را خواهیم داشت.
در واقع بیشترین جذب گیاهان از طریق ریشه اتفاق میافتد و بهتر است در زمان ممکن از روش آبیاری برای تغذیه گیاه استفاده کنیم.
