آزمایش خاک در کشاورزی

آزمایش خاک در کشاورزی یکی از مهم‌ترین کارهایی است که باید هر کشاورزی آن را انجام دهد. این کار منجر به افزایش بازدهی شما در کاشت و مدیریت کودی محصولات شما می‌شود. آزمایش خاک مانند آزمایش خون برای انسان است. شما با انجام آزمایش خاک کشاورزی خود متوجه می‌شوید که خاک شما دارای چه عناصری است و در چه عناصری کمبود دارد.

شما پس از دریافت نتیجه آزمایش می‌توانید اقدام به خرید کود کشاورزی بکنید و در مزرعه خود مورد استفاده قرار دهید. و سپس اقدام به مدیریت کودی بهینه مزرعه خود بکنید. در این صورت شما مزرعه‌ای با بیشترین بازدهی ممکن و کمترین هزینه‌ها خواهید داشت.

آزمایش خاک در کشاورزی

این آزمایش فاکتورهای موثر در رشد گیاه را اندازه‌گیری می‌کند و به شما می‌گوید که این خاک مناسب کشت چه محصولی است و برای کشت یک نوع محصول خاص باید از چه کودهایی استفاده کنیم. مهمترین فاکتورهایی که در این آزمایش اندازه‌گیری می‌شود میزان شوری خاک (نمک، کربنات، بی کربنات، آهک)، PH(میزان اسیدی یا بازی بودن خاک)، هدایت الکتریکی یا همان شوری خاک (EC)، میزان عناصرمعدنی (فسفر، ازت، پتاس، روی(ZN)، آهن، مس، منگنز، سدیم، کلسیم و…)، مواد آلی، فلزات و آلاینده ها، عناصر سنگین (سرب، کادمیم و…، بافت خاک (سبک یا سنگین بودن خاک) ،رطوبت خاک و میزان حاصلخیزی است.

این که چه فاکتورهایی برای زمین شما اندازه گیری شود به درخواست شما، نوع گیاهی که قبلا در زمین خود کشت کرده‌اید و محصولی که می‌خواهید در حال حاضر کشت کنید بستگی دارد. در بسیاری از موارد شما لازم است قبل از کشت اقدام به خرید اصلاح کننده های خاک کنید. از این رو این آزمایش ها بسیار حیاتی و لازم است.

دلیل انجام آزمایش خاک در کشاورزی 

خاک کشاورزی هر ساله در اثر کشت گیاهان مختلف از نظر مواد غذایی فقیر می‌شود و خاک نمی‌تواند مثل قبل گیاهان را تغذیه کند و بنابراین رشد محصول کم خواهد شد. آزمایش خاک به این دلیل انجام می‌شود که کمبود مواد‌مغذی و نیازهای خاک مشخص شود کود و مواد افزودنی مناسب آن را مشخص می کند و همچنین نشان میدهد خاک سالم است یا خیر؟

آزمایش خاک در کشاورزی باعث می شود بفهمیم خاک ما سالم است یا خیر؟  به چه نوع کودی با چه مقدار احتیاج دارد؟ چه نوع گیاهی مناسب این خاک است؟ با پاسخ به این سوال ها و اصلاح خاک و شناخت بهترین محصول برای این خاک، می توانیم هم بیشترین مقدار محصول را برداشت کنیم و هم از مصرف بی‌مورد و بی رویه کود جلوگیری کنیم. بسیاری از کشاورزان بدون اطلاع از نیاز های مزرعه خود فقط بر اساس قیمت کودهای ارگانیک یا شیمیایی اقدام به خرید بعضی کود های بی مصرف یا غیر ضروری میکنند.

نحوه انجام آزمایش خاک در کشاورزی

در اولین مرحله باید به روشی اصولی از خاک کشاورزی نمونه‌برداری شود. این نمونه‌برداری باید به صورتی انجام شود که خاک نمونه‌برداری شده معرف کل زمین باشد. پس محل نمونه برداری باید از نظر جنس خاک، محصول کشت شده قبلی و کود استفاده یکدست باشد و اگر یکدست نبود باید زمین را به بخش های یکدست تقسیم کرد و از هر قسمت جداگانه نمونه برداری کرد.

این کار نیز به روش های مختلف از جمله محور مختصات، روش شبکه بندی، روش چند ضلعی، روش زیگزاگی ونامنظم می‌توان انجام داد.

یکی از روش‌ها روش زیگزاگی یا W است.  بدین صورت که از سمت مخالف ورودی زمین شروع کرده و در مسیری W شکل در زمین پیش می‌رویم و عمل خاک‌برداری را انجام می‌دهیم.

یا اینکه به صورت نامنظم و از نقاط مختلف زمین نمونه‌برداری را انجام می‌دهیم (برای هر هکتار حدودا یک کیلوگرم خاک لازم است.)

انتخاب اینکه از چه روشی برای نمونه‌برداری استفاده کنید با شماست اما دقت کنید که برای نمونه برداری سراغ قسمت‌های حاشیه‌ای که کشت در آن انجام نمی‌شود نروید. در نهایت شما باید حدود 20-30 نمونه از عمق 15 الی 20 سانتی‌متری زمین بردارید و با هم مخلوط کنید سپس یک نمونه یک کیلوگرمی از آن بردارید.

*اگر نمونه برداری از درختان و نهال ها بعد از کشت انجام شود باید به این نکته دقت کنید که وسایل نمونه‌برداری عاری از آلودگی باشد، نمونه‌برداری بعد از کوددهی انجام نشود و محل نمونه‌برداری بین مرزها نباشد (نمونه از محلی نزدیک خاک پای درخت برداشته شود)

در مرحله بعدی باید این نمونه ها را داخل بسته بندی (ظرف یا پلاستیک) استریل تحویل آزمایشگاه دهید. بعد از انجام آزمایش، نتیجه آزمایش را به یک متخصص بسپرید تا آن را تفسیر کند. متخصص بعد از تفسیر نتیجه به شما می‌گوید که خاک شما برای کشت چه محصول یا محصولاتی مناسب است و چه تمهیداتی باید برای افزایش کمیت و کیفیت محصولتان انجام دهید.

تفسیر آزمایش خاک کشاورزی

برای تفسیر آزمایش خاک بهتر است با متخصص این امر مشورت کنید اما در صورتی که خواستید خود شما آن را تفسیر کنید می‌توانید از روش زیر استفاده کنید.

در برگه جواب آزمایش نام عناصر و مقدار آن نوشته شده است و گاهی نیز محدوده نرمال هر عنصر مشخص شده است. اگر میزان عنصر در محدوده نرمال باشد یعنی اینکه خاک شما از لحاظ آن عنصر مشکلی ندارد. اگر هم محدوده‌ی نرمال در جواب آزمایش نبود می‌توانید با یک جستجوی ساده در اینترنت به دنبال محدوده مشخص بگردید.

به طور مثال حد بحرانی فسفر و پتاسیم در خاک 15 و 180 میلی‌گرم در هر کیلوگرم در خاک می‌باشد. این بدین معنی است که اگر سطح فسفر خاک شما کمتر از 15 میلی‌گرم باشد خاک شما ضعف دارد. در یک مطالعه از خاک‌های ایران نشان داده شد که سطح فسفر 8/71 درصد از خاک‌های کشور کمتر از حد بحرانی و سطح پتاسیم 1 درصد از خاک‌های کشور نیز کمتر از حد بحرانی می‌باشد.

در این مطالعه مشخص شد که کمبود عناصری همچون آهن و روی بیشترین خسارت به محصولات کشاورزی وارد می‌کند. در گام دوم باید به محصول کشاورزی که قصد کشت آن را دارید مراجعه کنید و نیازهای آن را به آزمایش خاک خود مطابقت دهید. به طور مثال میزان برای کشت زعفران EC خاک باید کمتر از 2 باشد.

سوالات متداول در رابطه با آزمایش خاک در کشاورزی

فرایند آزمایش و اصلاح خاک چقدر زمان می برد؟ هزینه انجام این آزمایش چقدر است؟

از زمان انجام آزمایش تا کوددهی (اصلاح خاک) حدودا 2-3 هفته زمان می‌برد. و هزینه‌ی آن بستگی به نوع آزمایش‌های درخواستی شما متفاوت است. در حال حاضر هزینه تست اغلب فاکتورها چیزی بین 10 تا 50 هزار تومان به ازای هر فاکتور است. که باتوجه به صرفه‌جویی که در مصرف کود خواهد شد و با توجه به افزایش بازدهی کاملا مقرون به صرفه است.

بهترین زمان آزمایش خاک چه زمانی است؟

آزمایش خاک در کشاورزی تقریبا در همه فصول قابل انجام است اما بهترین زمان انجام آن در اواخر زمستان تا اوایل بهار و اواخر پاییز است که فصل کوددهی است و می‌توان نیاز خاک را از نظر مواد مغذی به موقع تشخیص داد و خاک را تغذیه کرد.

همچنین برای کاشت نهال و درختان آزمایش خاک بهتر است آزمایش خاک قبل از کشت انجام شود که همان اواخر زمستان تا اوایل بهار است (البته اگر این زمان گذشته باشد می توان آزمایش خاک را در اواخر تابستان تا اوایل پاییز نیز انجام داد)

برای مزارع نیز بهترین زمان نمونه‌برداری قبل از کشت محصول یا بعد از برداشت آن است.

شرایط زمین در زمان نمونه برداری باید به چه صورت باشد؟

زمین باید در زمان نمونه‌برداری نه خیلی خشک و نه خیلی خیس باشد. اصطلاحا می گویند زمین باید گاو رو باشد (یعنی سه روز بعد از آبیاری زمین) بهترین زمان برای نمونه برداری  است.

آزمایش خاک در کشاورزی هر چند وقت یکبار باید انجام شود؟

بسته به نوع گیاه متفاوت است برای گیاهان دائمی (چند ساله) مثل درخت، چمن و… این آزمایش باید قبل از کشت انجام شود و هر 2-3 سال یکبار باید تکرار شود. برای محصولات زراعی مثل گندم، جو و… نیز خاک باید هر دو سال یک بار آزمایش شود.

آزمایش خاک کشاورزی در چه مراکزی انجام می شود؟

آزمایشگاه‌های زیادی برای آزمایش خاک کشاورزی وجود دارد که لیست آن‌ها را به همراه اطلاعاتی از قبیل آدرس دقیق، امکانات، زمینه‌های تخصصی، گواهی‌نامه ها و خدماتی که ارائه می‌دهند می‌توانید در سایت آزمایشگاه های حوزه کشاورزی و محیط زیست مشاهده کنید.