استفاده از کود زیستی روز به روز در حال افزایش است. در گذشته کشاورزان با استفاده از کودهای شیمیایی به رشد بیشتر و افزایش بهره‌برداری از محصولات خود دست پیدا کردند اما رفته رفته متوجه شدند که کودهای شیمیایی در عین حال که فواید زیادی دارند مضراتی نیز دارند.
یکی از مهم‌ترین معایب کودهای شیمیایی آسیب به محیط زیست و نفوذ به آب‌های زیر زمینی است. انواع کود زیستی به عنوان راه حلی برای کاهش استفاده از کودهای شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کودهای زیستی می‌توانند علی‌رغم افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی به حفظ منابع طبیعی کمک کنند. علی‌رغم پتانسیل بالای انواع کود زیستی، این کودها هنوز نتوانستند جایگزین کودهای شیمیایی شوند و هنوز هم استفاده از کودهای شیمیایی ضروری است.
کود زیستی چیست؟
کودهای زیستی حاوی میکروارگانیسمهای مانند قارچها، باکتریها و جلبکهای سبز آبی هستند که با افزایش عرضه مواد غذایی و دسترسی آنها، به رشد گیاهان کمک میکنند.
کودهای زیستی در تولیدات کشاورزی بسیار مهم هستند، به ویژه در جهان امروزی که هزینه کالاهای کشاورزی رو به افزایش است. کودهای زیستی از طریق فرآیند تثبیت بیولوژیکی نیتروژن عملکرد محصول و سلامت خاک را هنگامی که روی بذرها، نهال‌ها، گیاهان یا خاک اعمال می شوند افزایش می‌دهند. و برای جلوگیری از فرسایش خاک، پلی ساکاریدهای کپسولی تولید میکنند.
نیاز به استفاده از کود زیستی در درجه اول به دو دلیل ایجاد می شود. اولاً به این دلیل که افزایش مصرف کود منجر به افزایش بهره‌وری محصول می شود، ثانیاً افزایش استفاده از کودهای شیمیایی منجر به آسیب به بافت خاک و سایر مشکلات زیست محیطی می‌شود.
تفاوت کود ارگانیک با کود زیستی چیست؟
از نظر فنی تفاوت زیادی بین کود زیستی و کود آلی وجود دارد. کودهای زیستی تلقیح‌های میکروبی هستند که از سلول‌های زنده میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتریها، جلبک‌ها و قارچها به تنهایی یا ترکیبی از آنها تشکیل شده‌اند که ممکن است به افزایش بهره‌وری محصول کمک کند. و فعالیت های بیولوژیکی به طور قابل توجهی توسط فعل و انفعالات میکروبی در ریزوسفر گیاهان افزایش می یابد.
در حالی که کودهای آلی از منابع حیوانی مانند کود حیوانی یا منابع گیاهی مانند کود سبز به دست می‌آیند. به عنوان مثال، ورمی کمپوست یک فرآیند ساده ست که در آن از گونه‌های خاصی از کرم‌های خاکی برای بهبود فرآیند تبدیل زباله و تولید محصول نهایی بهتر استفاده می‌شود.
گروه‌بندی کودهای زیستی
همانطور که در فلوچارت بالا نشان داده شده است کودهای زیستی براساس عملکرد به طبقات زیر دسته بندی می‌شوند:
(الف) کودهای زیستی ثبیت کننده نیتروژن:
زندگی آزاد: Beijerinckia ،Azotobacter ،Anabaena، Nostoc
همزیست: Rhizobium ،Frankia ،Anabaena azollae
رابطه دو جانبه: آزوسپیریلوم
(ب) کودهای زیستی حل کننده فسفر
باکتری ها (PSB): باسیلوس مگاتریوم، باسیلوس سوبتیلیس، باسیلوس سیرکولانس، سودوموناس استریاتا
قارچ (PSF): Penicilliumspp، Aspergillus awamori
(C) کودهای زیستی محرک فسفر
Arbuscularmycorrhiza: Glomus spp.، Gigaspora spp.، Acaulospora spp. Ectomycorrhiza: Laccaria spp.، Pisolithus sp.، Boletus sp.، Amanita spp. Ericoid mycorrhizae: Pezizellaericae
میکوریزا ارکیده: Rhizoctonia solani
(د) کودهای زیستی برای مواد مغذی کوچک
حل کننده‌های سیلیکات و روی: Bacillus spp
(E) ریزوباکتری‌های محرک رشد گیاه (PGPR)
سودوموناس: سودوموناس فلورسنس
ما در ادامه به توضیح مهم‌ترین انوع کود زیستی که کودهای تثبیت کننده نیتروژن و کودهای حل کننده فسفر هستند می‌پردازیم:
انواع کود زیستی
باکتریها تثبیت کننده نیتروژن همزیست (ریزوبیوم)
ریزوبیوم یکی از باکتری‌هایی است که به طور همزیست با گیاه زندگی می‌کند و نیتروژن را تثبیت می‌کند. باکتریها در گیاه ساکن می‌شوند و غذای خود را آن تامین میکنند. در مقابل با تثبیت نیتروژن به گیاه سود می‌رسانند.
باکتری‌های غیر همزیست تثبیت کننده نیتروژن (آزوسپیریلوم)
آزوسپیریلوم در اطراف ریشه گیاهان عالی زندگی میکنند و نیتروژن را تثبیت میکنند. این باکتری برخلاف باکتری ریزوبیوم با گیاه رابطه همزیستی ندارد و غیرهمزیست است. این ارتباط، ارتباط ریزوسفری نامیده می‌شود چرا که لین باکتری ها از ترشحات گیاهان به عنوان ماده غذایی استفاده میکنند. این نوع رابطه از نوع مشارکت دو جانبه یا متقابل‌گرایی است.
باکتری‌های آزاد تثبیت کننده نیتروژن (آزتوباکتری‌ها)
آزتوباکترها باکتری‌های آزاد در خاک هستند که نیتروژن موجود در جو را تثبیت میکنند و در اختیار گیاهان قرارمی‌دهند و از ریشه در مقابل عوامل بیماری‌زا حفاظت میکنند. این باکتریها بی‌هوازی هستند یعنی نیازی به اکسیژن ندارند و از مواد آلی پوسیده استفاده میکنند.
سیانوباکتری‌های همزیست تثبیت کننده نیتروژن
جلبکهای سبز آبی، سیانوباکتری‌های هستند که به طور همزیست با گیاهان متعددی مانند سرخس و گلسنگ زندگی میکنند. این سیانوباکتری‌ها تثبیت کننده نیتروژن هستند.
(به دلیل این که سیانوباکتری‌ها فتوسنتز کننده و آبزی هستند، معمولا جلبک سبز آبی نیز گفته می‌شوند)
میکوریزا
میکوریزا همزیستی بین قارچ و ریشه گیاهان است. این قارچ رشته‌های نخ مانند خود به نام میسیلیوم را در اطراف ریشه گیاه میزبان می‌پیچاند. این قارچ با گیاهان رابطه همزیستی دارد به این صورت که اسیدآمینه، قند و ویتامین را از گیاهان می‌گیرد و در مقابل مواد معدنی را در اختیار گیاه قرار می‌دهد.
حل کننده فسفر
فسفر یکی از مواد مغذی ضروری برای رشد و نمو گیاهان است اما این عنصر در خاک کاملا بی حرکت است و درخاک بلوکه می‌شود. به همین دلیل پس از اضافه شدن کود فسفر به خاک مقدار کمی از فسفر توسط گیاه جذب می‌شود و مابقی آن در خاک می‌ماند. میکروارگانیسمهای حل کننده فسفات، ترکیبات فسفر نامحلول از منابع فسفات الی و معدنی را هیدرولیز میکنند و در اختیار گیاهان قرار می‌دهند. بسیاری از قارچها و باکتریها برای این منظور استفاده می‌شوند مانند پنی سیلیوم، آسپرژیلوس، باسیلوس و… .
این باکتریها می‌توانند فسفر‌های نامحلول از منابع فسفات آلی و معدنی را به صورت قابل حل دربیاورند و در اختیار گیاهان قرار دهند. فسفر در خاک کاملا بی‌حرکت است و درخاک بلوکه می‌شود. به همین دلیل پس از اضافه شدن کود فسفر به خاک مقدار کمی از فسفر توسط گیاه جذب می‌شود.
تریکودرما
یک محصول سازگار با محیط زیست و غیربیماری‌زا است که در انواع محصولات زراعی، باغی و زینتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جلبک سبز آبی
فواید کود زیستی
در اثر استفاده از کودهای زیستی استفاده از کودهای شیمیایی کاهش می‌یابد و به تیع آن مضرات آنها نیز کم می‌شود. برای مثال مواد شیمیایی وارد آب‌های زیرزمینی نمی‌شود، برای حیوانات و انسان‌ها خطری ندارد و… .
- منجر به تثبت نیتروژن می‌شوند.
- به محلول‌سازی عنصر غذایی و مهم فسفر می‌شود.
- حاصلخیزی خاک را افزایش می‌دهد.
- منجر به افزایش دسترسی و همچنین افزایش جذب مواد غذایی می‌شود.
- به توسعه و رشد بیشتر ریشه کمک میکنند.
- این کودها عملکرد گیاهان را بهبود می‌بخشند.
- از رشد پاتوژن‌ها جلوگیری میکنند.
- مقرون به صرفه است.
- با محیط زیست سازگار است.
- کودهای زیستی حتی در شرایط نیمه خشک نیز موثر هستند.
- بسیاری از مواد مضر بیماری‌زا را از بین می‌بردند.
- انعطاف‌پذیری گیاه را در برابر آفات و برخی تنش‌های غیرزیستی مانند خشکی، آبیاری زیاد و نوسانات شدید دما بهبود می‌دهد.
شما با مهم‌ترین کودهای زیستی آشنا شدید این کودها برای کشت گیاهان زراعی، باغی و گلخانه‌ای کاملا مناسب هستند و به دلیل اینکه کاملا طبیعی هستند قابل استفاده در کشت‌ها ارگانیک نیز می‌باشند. استفاده از کود زیستی برای محیط زیست مفید است و می‌تواند منابع طبیعی را برای آیندگان حفظ کند.
در صورت نبود کود زیستی شما می‌توانید از موادتشکیل دهنده آنها مانند کود هیومیک اسید و یا کود فولویک اسید استفاده کنید.
